Jaren werd er geprobeerd om een kleine windturbine te zetten achteraan in de tuin, maar dat stuitte op nogal wat verzet uit allerlei richtingen en dus hebben we het idee uiteindelijk opgegeven. Aantrekkelijk aan een windturbine is dat hij draait met de wind (trouwens een afgeleide van zonne-energie.) In de Mondo-Zonneboom krijgen we nu enigszins een alternatief, hij draait helemaal niet met de wind maar wel volgens de Zonne-richting. Het grote verschil met een windturbine en deze Mondo-Zonneboom is dat een windturbine vaak snel draaiende bladen heeft, de Mondo-Zonneboom volgt eerder een proces van onthaasting. In de morgen waaieren de bladen open, gestaag maar traag. Alsof ze een halt toeroepen aan de snelle maatschappij waarin vele mensen leven. Hij steekt als het ware de vinger op naar een maatschappij die soms lijkt dol te draaien in activisme. ‘s Avonds als de Zon is ondergegaan, vouwen de bladen zich langzaam maar zeker en zéker langzaam in nachtstand. Dit wil zeggen dan hangen alle bladen naar beneden wachtend op het ochtendgloren om dan weer de stand van de Zon te volgen over de dag heen. Het geheel van bladen, die voorzien zijn van PV-zonnepanelen, bewegen zo gedurende de dag in twee richtingen zowel verticaal als horizontaal. Om zoveel mogelijk de bladen loodrecht op de zonnestand te krijgen bekomen we een meeropbrengst – wat niet het geval is bij statische PV-panelen – om dan ‘s avonds terug naar de slaaptoestand te keren. Op die manier komt de kleine gemeente Berlaar op de kaart. Het Zonnehuis Solar 2002 en de Zonneboom staan nu op de route voor fietsers en wandelaars als bezienswaardigheid.

Hoe zijn we uiteindelijk tot de naam Zonneboom gekomen?

Voor sommige mensen leek het eerst wel een ‘zonnebloem’, maar dan een heel grote. Maar Mondo heeft de nadruk willen leggen op het geworteld zijn in de Aarde enerzijds en het verbonden zijn met de lucht anderzijds. In de uitvoering ziet men duidelijk de zinnebeeldige wortels in de grond verankerd. Op te merken valt dat er in het Nederlandse taalgebruik  nogal wat uitspraken zijn over bomen, zoals: • De lier aan de wilgen hangen. • De appel valt niet ver van de boom. • De kat uit de boom kijken. • Boompje groot - plantertje dood. • Door de bomen het bos niet meer zien. • Een boom valt niet bij de eerste slag. • Hoge bomen vangen veel wind. • Een boom van een kerel. • Een boom die vruchten draagt. Het is ook mede dank zij deze laatste uitdrukking 'een boom die vruchten draagt' dat deze metafoor gekozen is. Inderdaad, wil men nog blijven autorijden in de toekomst dan zal het wel op zonne-energie dienen te zijn. Ongeveer tien jaar geleden al gaf Mondo vzw een symposium: “De Vlam Gedoofd”, over het einde van het fossiele tijdperk!

De Mondo-Zonneboom heeft verscheidene betekenissen, opgesomd komt het hierop neer:

• ‘Deze boom draagt vruchten’: hij levert voldoende energie om een comfortabel voertuig zowat 15 000 km per jaar te laten rijden. En dat alles zonder uitstoot van verbrandingsgassen, stikstofdioxide en zwavelverbindingen, fijn stof én CO2-vrij tijdens het gebruik. • Een boom kan gezien worden als een verbinding, van Aarde met Lucht. Zonder zuivere lucht uiteindelijk geen leven. (Wordt het misschien toch tijd om ‘zuivere lucht’ in te schrijven in het handvest van De Rechten van De Mens?) • Zonder bomen geen leven. Stofwisseling met levende wezens is een feit. Zijn bomen niet doordrongen van de Aarde? CO2 wordt door bomen opgenomen en nadien omgezet in zuurstof dat alle dierlijk leven nodig heeft. • Het is ook een vingerwijzing dat een boom als bouwmateriaal nagroeibaar is en hernieuwbaar, gedurende duizenden jaren in de kringloop der dingen opgenomen. • Een boom is in de regel iets stevigs, heeft soms een lange standtijd. (Sommige bomen houden het eeuwen vol.) • Een boom geeft onderdak aan vele organismen, dat is uiteraard niet wat we wensen bij deze metaforische boom! • Het is duidelijk, de zonneboom is metaforisch, zinnebeeldig. • Het verschil met gewone bomen is dat de Mondo-Zonneboom niet van stormen houdt en zich helemaal                       terugtrekt in zijn kleinste vorm bij hoge windsnelheden.

Sterkte en zwakte tegelijkertijd

Bij dit laatste punt gekomen, het zich kunnen terugtrekken voor stormen kan een gewone boom niet. En hier treedt de ambiguïteit op waar deze Zonneboom op wijst, we leven in een complexe cultuur. Waar we proberen het leven vol te houden en te verbeteren door middel van technieken allerlei. Zolang alles goed gaat zijn technische middelen wellicht een vooruitgang. Terzelfdertijd wijst deze Zonneboom ook naar de kwetsbaarheid van zo’n cultuur. Om de Zon gedurende de hele dag te kunnen volgen is er een volgmechanisme nodig dat de nodige complexiteit bezit. Het is typerend voor heel de Westerse cultuur dat vele dingen complexer worden. Voor sommige mensen wel te complex. Voor velen holt de technische cultuur veel te snel. Er is ook kwetsbaarheid van systemen. Maar hoe verder men gevorderd is hoe minder dat het geval kan zijn. En ondertussen stappen wij allen mee in meerdere of mindere mate in de Evolutie Der Dingen. Techniek en esthetiek Voor sommigen rees de vraag of zo’n ‘technisch kunstwerk’ wel esthetisch verantwoord kon worden? (Onder andere door urbanistische instanties). Dit is een moeilijkheid. Aangezien esthetiek meestal getekend is door erg persoonlijke ervaringen, inzichten en vooringenomenheid. Zelfs in de Oudheid wist men reeds dat smaken tussen mensen kunnen verschillen. Maar heel veel mensen zijn juist gecharmeerd door de schoonheid van dit kunstwerk: de Mondo- Zonneboom.

Welk gedachtegoed zit hier nog meer achter?

Laten we de doelstelling van Mondo vzw hieromtrent even bekijken: ‘het bevorderen van een integratief kosmologisch wereldbeeld,’ lijkt zwaar op de hand. Betreft het meer dan een filosofisch concept, kan men zich afvragen? Het vergt enige verklaring. Het integratieve duidt erop zoveel kennisdomeinen als mogelijk te betrekken, geen domeinen uit te sluiten als die bijdragen tot dit kosmologische wereldbeeld. Laten wij het houden op onze verhouding tot het zonnestelsel waartoe de Aarde behoort. Een wereldbeeld is a.h.w. een bril waardoor men naar de wereld kijkt; het wereldbeeld bepaalt voor een groot deel menselijke gedragingen. Wil ‘filo-sophia’ wat het ‘houden van wijsheid’ betekent in het oud-Grieks, dient het concept, het wereldbeeld ‘vertaald’, omgezet te worden in het dagelijkse leven. Al te vaak is er een abstract filosofisch denkkader waar men tevergeefs zoekt naar voeten in de Aarde. Niet zo bij Mondo vzw waar de dagelijks gebruikte energie door zonne- instraling gecapteerd wordt, als omzetting van een filosofisch gedachtegoed in een praktische realisatie. ‘Kosmische niveau’ in het dagelijkse leven, wat kan dat wel zijn? Eigenlijk kunnen we dat makkelijk terugvinden als we bedenken dat zonder Zon – een kosmisch hemellichaam – er zelfs geen leven op Aarde zou bestaan. Vele van onze tijdgenoten zijn helaas zo vervreemd van de Aarde en de kosmos waarin ze leven, dat ze er niet bewust van zijn. In een verdere transformatie in hedendaagse termen, zou men kunnen stellen dat het gebruik van zonnecellen, PV- panelen – waar PV staat voor “photovoltaic” – die elektriciteit opwekken, eigenlijk een verbinding zijn met het kosmische. Een verbinding met een ster m.n. de Zon: een verbinding met een Zonnestelsel waarvan planeet Aarde een deel is. (Een ander voorbeeld is de zonneboiler die sanitair warm water aanmaakt door zonnelicht om te zetten tot bruikbare warmte, i.p.v. het verkwanselen van fossiele grondstoffen.) Nog sterker wordt het als men een PV-volgsysteem installeert. Het wordt een heliotropisch systeem. De energie om het geheel de zonnestand te laten volgen komt van de Zon: het volgsysteem wordt rechtstreeks door de Zon, een kosmisch hemellichaam gestuurd! Dat lijkt wel Leven met de Zon. (Niet te vergelijken met ‘zonnebanken' waar meestal geen Zon aan te pas komt.) Met het project ‘een nieuw paradigma omtrent wonen en mobiliteit’ heeft Mondo vzw een heliotropisch systeem geïnstalleerd. Heliotropie is het verschijnsel waarbij sommige plantensoorten overdag hun bloemen en/of bladeren naar de Zon wenden, van oost naar west. Bij zonsopgang richt de bloem of het blad zich naar het oosten. Sommige plantensoorten richten hun bladeren aan het begin van de ochtend loodrecht op de Zon: de zonnebloem, de goudsbloem, planten van het heliotropium geslacht. Dit verschijnsel was reeds gekend door de Oud- Grieken, o.a. door Aristoteles. (Heliotroop is een geslacht uit de ruwbladigenfamilie. Het geslacht telt 250 tot 300 soorten. Het Oudgriekse helios betekent zon en tropein betekent draaien. Wikipedia) Naar analogie met deze heliotropisch planten, wellicht geëvolueerd om zoveel mogelijk Zon te kunnen opvangen, zal een ‘PV-solar tracking system’ de Zon heel de dag volgen van oost naar west. Vele tienduizenden PV-installaties, die lokaal aan zonne-energieomzetting doen, zijn statisch geplaatst. Een zonvolgend systeem daarentegen zou – afhankelijk van de plaats op de aardbol – naar een meeropbrengst tot 40 % kunnen leiden. Streefdoel van heel het project blijft: zoveel mogelijk in harmonie leven met de natuur; biomimicry is hier van toepassing.

Hoe kunstig is een technisch kunstwerk?

Bedoeling is deze constructie zo uit te voeren dat ze zowel technisch als artistiek een kunstwerk wordt: een zonne- boom. Dit past in een hedendaagse definiëring van het begrip kunst. Kunst in de zin van datgene wat mensen een ander wereldbeeld laat zien dan het vertrouwde, dat eventueel kan appelleren naar een andere zienswijze op de ons omringende werkelijkheid. Naar aanleiding van de inhuldiging van de Zonne-boom, werd Frans Demedts (kunstenaar, architect, filosoof, Mondo- lid, die zich ook bezig houdt met het integratieve en holistische denken) gevraagd wat volgens hem kunst is: “Toen ik artistieke humaniora (en architectuur) volgde in St.-Lucas Gent, heb ik me dikwijls afgevraagd wat men zich dan wel bij het begrip ‘kunst’ zou voorstellen? Hoe dan ook dient men in de eerste plaats een onderscheid maken tussen decoratie en kunst. Wat enkel als versiering en sfeerschepping dient, wordt niet als beeldende kunst beschouwd. Binnen de kunstwereld spelen de begrippen lelijk en mooi niet dezelfde rol als bij architectuur bijv., waar mensen zich goed moeten voelen. In de beeldende kunsten is het belangrijk dat men met zijn werk de toeschouwer raakt en dat het behandelde onderwerp voldoende overkomt. Het moet iets te maken hebben met een vorm van maatschappijkritiek; met de manier waarop men in de wereld staat. Zowel het esthetische als het ambachtelijke mogen wel ten dienste staan van het beoogde doel, maar zijn nooit een doel op zich.”

Wat is een uiteindelijke doelstelling van Mondo vzw met realisatie van dit project?

Mondo vzw, met als realisatie Solar 2002, beoogt met het installeren van deze Zonne-boom, verscheidene doelen: 1. een filosofisch concept omzetten in een dagelijkse realiteit. 2. het zonne-energieomzettingsproces naar een hoger niveau tillen. 3. op een artistiek verantwoorde manier een technische constructie in een groene omgeving integreren. 4. een heliotropische manier hanteren zoals in de natuur: biomimicry. 5. energie leveren om een hedendaags elektrisch voertuig, voor zowat 15 000 km per jaar, te kunnen aandrijven. 6. via een kunstwerk aantonen dat autorijden, kan zonder uitstoot van kwalijke gassen. 7. de heliotropische Zonne-boom - een kunstwerk - in de Aarde planten, hij verwijst naar de kracht en de weldaad van de Zon, want zonder zon is er geen leven op Aarde. 8. natuur en cultuur verenigen, wat moeilijk balanceren is in onze huidige cultuur. (Het zal een voortdurende zoektocht worden in de komende decennia om de juiste balans te bereiken.)

Besluit:

Via dit functionele kunstwerk, de Mondo-Zonneboom, beogen we het bevorderen van een integratief kosmologisch wereldbeeld. De weg van de abstractie naar het concrete door het Leven met de Zon. Tevens geeft dit kunstwerk, als elk ander kunstwerk, kritiek op de omringende cultuur. De enige overlevingskans voor individuele mobiliteit steunt niet op fossiele grondstoffen maar op zonne-energie. Quasi eindeloos. Geen uitputting van grondstoffen meer. Als een automobiel al een metafoor is voor vrijheid, is die zoals elke vrijheid beperkt en als dusdanig is een ‘absolute vrijheid’ contradictio in terminis. Daarmee is het mobiliteitsprobleem van het fileleed uiteraard niet opgelost. Verdere en uitgebreidere informatie hierover vindt men in het te publiceren boek: 'Leven Met De Zon. Filosofie En Praktische Ethiek Omtrent Wonen En Mobiliteit', een Mondo-uitgave.